Του Christopher Torchia
Πηγή: THE ASSOCIATED PRESS
Περισσότεροι από 200 φιλόσοφοι από όλο τον κόσμο αψήφησαν απεργίες και διαδηλώσεις στην Ελλάδα κάποιους μήνες πριν για να συμμετάσχουν σε ένα φόρουμ που είχε να κάνει με θέματα σκέψης.
Για τους διοργανωτές, το γεγονός στέφτηκε με επιτυχία. Ένα σημάδι ότι η ζωή συνεχίζεται παρά την οικονομική δυσχέρεια και τις αντιλήψεις στο εξωτερικό ότι η Ελλάδα είναι ένα βήμα πριν την αναρχία.
Ήταν επίσης μια νίκη για την σκέψη σε μια στιγμή όπου τα debates της χώρας κυριαρχούνται από ανούσια σλόγκαν. Εξάλλου, οι διαβόητοι αρχαίοι διαλογιστές της Ελλάδας έχτισαν τα θεμέλια της δυτικής φιλοσοφίας, ενώ η φιλοσοφία τους θεωρείται μια ανεξάντλητη πηγή εθνικού πλούτου ακόμα και σε μια τέτοια περίοδο οικονομικής κρίσης.
«Μερικές φορές οι άνθρωποι πιστεύουν ότι φιλόσοφος είναι κάποιος που κάθεται στον Όλυμπο και συλλογίζεται διάφορες αφηρημένες έννοιες» λέει ο Στάθης Ψύλλος, καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Εμείς οι φιλόσοφοι έχουμε την υποχρέωση να πούμε ‘Κοιτάξτε, τα χρήματα, το κέρδος και το έλλειμμα είναι σημαντικά αλλά είναι και οι άνθρωποι επίσης’».
Ο πληθυσμός 11 εκατομμυρίων της Ελλάδος αντιμετωπίζει σωρεία ερωτημάτων σχετικά με την αλλαγή, τις αξίες, την ατομική και εθνική ταυτότητα και το μέλλον που επιθυμεί ο λαός.
Τι απαντήσεις θα μπορούσαν άραγε να δώσουν οι αρχαίοι φιλόσοφοι; Είναι οι αντιλήψεις τους, οι οποίες διαμορφώθηκαν περισσότερο από 2000 χρόνια πριν, όταν η Ελλάδα ήταν υπερδύναμη και όχι ο αδύναμος κρίκος της Ευρώπης, ακόμα και σήμερα σχετικές;
Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, ναι είναι. Ο Πλάτωνας, ο Σωκράτης, ο Αριστοτέλης και μια λεγεώνα άλλων εξερεύνησαν αντικείμενα ηθικής, επιστήμης, αρμονίας και αρετής. Ανέπτυξαν ακόμη και οικονομική θεωρία ( η δραχμή ήταν σε κυκλοφορία τότε).
Σε πρακτικούς όρους, οι διανοούμενοι σουπερστάρς θα έξυναν το κεφάλι τους. Έζησαν πριν τον καπιταλισμό, τα αμοιβαία κεφάλαια, τους ισολογισμούς και τον υπέρ-καταναλωτισμό.
Θα ανακάλυπταν μια κοινωνία αλλαγμένη ραγδαία από την εκπαίδευση, την βιομηχανία και την τεχνολογία. Ακόμη, μάλλον θα εκπλήσσονταν από την οργή, και όχι την απελευθέρωση, που έχει καταλάβει την Αθήνα, η οποία έχει συγκλονιστεί από διαδηλώσεις και ταραχές ενάντια στις περικοπές μισθών και τα μέτρα λιτότητας.
Ο κ. Ψύλλος, ο οποίος φιλοξένησε το 3ήμερο φόρουμ του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φιλοσοφίας της Επιστήμης, αναφέρει ότι το «κοινωνικό συμβόλαιο», μια ιδέα με ελληνικές ρίζες η οποία διαχωρίζει τα άτομα με πολιτικά κριτήρια, ήταν σε «βίαιη ρήξη» γιατί το δίχτυ εθνικής ασφάλειας μειωνόταν δραματικά. Η κυβέρνηση λέει ότι οι περικοπές και οι φορολογικές επιβαρύνσεις είναι ζωτικής σημασίας για την λήψη των διεθνών δανείων σωτηρίας τα οποία θα αποτρέψουν μια ευρύτερη ευρωπαϊκή ή ακόμα και παγκόσμια κρίση.
Ο κ. Ψύλλος θρηνεί για τις περικοπές στην ανώτατη εκπαίδευση. Σε μια συνέντευξή του στο “The Associated Press”, ανέφερε ότι οι δουλειές εκατοντάδων λεκτόρων μπήκαν στο χρονοντούλαπο της ιστορίας και ότι κάποια τμήματα παρακαλάνε για λίγο ρευστό ώστε να μπορούν να βγάζουν φωτοτυπίες και να αγοράζουν χαρτί υγείας.
Αρκετοί φιλόσοφοι λένε ότι οι θεωρίες του Αριστοτέλη είναι από τις πιο σχετικές με το οικονομικό χάος που αφαίρεσε από πολλούς Έλληνες τόσο τις δουλειές τους, όσο και προνόμια της πολιτείας που κάποτε θεωρούσαν δεδομένα. Ένας μαθητής του Πλάτωνα, διέκρινε την οικονομική θεωρία στην διαχείριση του νοικοκυριού και στο εμπόριο βασισμένο στα χρήματα ως μέσο συναλλαγής.
Η πρώτη είπε ο Αριστοτέλης, ήταν απλή αφού η απόκτηση αγαθών αποσκοπούσε μόνο στο να γίνει κάποιος αυτάρκης και μόνο για πρακτικούς λόγους. Η δεύτερη οδήγησε τους ανθρώπους σε ένα, χωρίς όρια, κυνήγι του πλούτου.
Αυτό το μήνυμα, ότι ο πλούτος πρέπει να υπηρετεί τις ανθρώπινες ανάγκες και όχι να οδηγεί στην απληστία, δικαιώνει την οργή των Ελλήνων για τους πολιτικούς που ξόδεψαν περισσότερα από όσα έπρεπε στο παρελθόν, προετοιμάζοντας το έδαφος για την τωρινή κρίση στη χώρα. Ίσως και να ακούγεται αντικαπιταλιστικό αφού λένε ότι οι ιδέες του Αριστοτέλη επηρέασαν τον Καρλ Μαρξ.
Ο Ξενοφών, στρατιώτης και ιστορικός, ήταν επίσης μελετητής της οικονομίας. Έγραψε για τα έσοδα των Αθηνών, σημειώνοντας ότι όσοι περισσότεροι επισκέπτες και κάτοικοι, τόσο μεγαλύτερες οι εισαγωγές και οι εξαγωγές. Μελέτησε επίσης τις επενδύσεις και τα δημόσια έξοδα, την ανάπτυξη των ορυχείων και τον ρόλο της δουλείας στο εμπόριο.
O Rick Lewis, εκδότης του περιοδικού «Philosophy Now», λέει ότι η αίσθηση του Πλάτωνα για την ιδεατή πολιτεία διέφερε από την μοντέρνα δημοκρατία. Αλλά σε παραλληλισμό με τους μοντέρνους καιρούς, σημείωσε ότι ο Διογένης ο Κυνικός, έζησε σε ένα βαρέλι και υποστήριξε την αυτοσυντήρηση για να ανταπεξέλθει στην κρίση και τις κοινωνικές αναταραχές.
«Με το να κυκλοφορεί γυμνός, να μην πλένεται, να τρώει κυρίως κρεμμύδια και να αυνανίζεται δημοσίως, ανάμεσα σε άλλες χαριτωμένες συνήθειες, προσπαθούσε να δείξει στους ανθρώπους πόσα λίγα πράγματα είναι πραγματικά απαραίτητα στη ζωή και πόσο απλά μπορούν να καλυφθούν όλες οι φυσικές ανάγκες», αναφέρει σε ένα e-mail του ο Lewis.
«Πίστευε ότι η αθηναϊκή κοινωνία ήταν διεφθαρμένη ενώ σύμφωνα με μια ιστορία, συνήθιζε να κουβαλάει ένα φανάρι στην αγορά ακόμα και μέσα στο καταμεσήμερο και όταν οι άνθρωποι τον ρωτούσαν τι έκανε τους χτυπούσε με το φώς στο πρόσωπο και έλεγε ότι έψαχνε για κάποιον έντιμο άνθρωπο». Ο Lewis προσθέτει ότι ο Διογένης κατηγορήθηκε ότι αλλοίωνε τα νομίσματα στην πόλη του, την Σινώπη, σαν πράξη διαμαρτυρίας, πιθανότατα ακολουθώντας τις συμβουλές του Μαντείου των Δελφών.
Ο Mark Vernon, συγγραφέας του “Plato’s Podcasts”, αναφέρει επίσης περιπτώσεις σφιξίματος του ζωναριού στην αρχαιότητα. Σημειώνει τον Επίκουρο, ο οποίος εκπαίδευε τους ακολούθους του, ειδικά για περιόδους κακουχιών, να απολαμβάνουν ένα ποτήρι νερό όσο και μια γιορτή προς τιμήν του Δία, τον Ζήνων τον εμπνευστή του στωικισμού και τον Κλεάνθη τον υδροχόο, ο οποίος έπρεπε να δουλεύει βράδυ αφού ήταν το μόνο που μπορούσε να βρει.
Πολλά ακόμα θέματα της αρχαίας ελληνικής κουλτούρας αντηχούν στην σημερινή δραματική κατάσταση. Το μουσείο Μπενάκη στην Αθήνα φιλοξένησε πρόσφατα μια έκθεση έργων τέχνης εμπνευσμένων από τους μύθους του Αισώπου. Κάποιοι επισκέπτες επισήμαναν την σημασία των μύθων, ενώ ο καλλιτέχνης Μανώλης Χάρος αναφέρει ότι οι ιστορίες αναβίωσαν στις ΗΠΑ κατά την Μεγάλη Ύφεση πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
«Είναι σχετικές με κάθε ανθρώπινη κατάσταση και ταυτόχρονα βαθιά πολιτικοποιημένοι» λέει ο κ. Χάρος, «σε δύσκολες περιόδους, οι άνθρωποι έχουν την ανάγκη να ξανά ανακαλύψουν τις βασικές αρχές της ηθικής».
«Η ιστορία με το λιοντάρι, την αλεπού και τον γάιδαρο τονίζει την συνάφεια της δύναμης και των διαθέσιμων πόρων», λέει ο καλλιτέχνης. «Ο γάιδαρος χωρίζει το φαγητό σε τρεις ίσες μερίδες και κατασπαράζεται από το εξαγριωμένο λιοντάρι. Τότε η αλεπού χωρίζει το φαγητό σε μία μεγάλη μερίδα και μία μικρή και αφήνει το λιοντάρι να διαλέξει. Λέει στο λιοντάρι ότι έμαθε πώς να μοιράζεται από την μοίρα του γαϊδάρου».
Ο κ. Χάρος λέει πως τα σχολιαρόπαιδα αντιλήφθηκαν γρήγορα τον μύθο του ποντικού της πόλης ο οποίος κόμπαζε ψεύτικα, στα ποντίκια του χωριού, για την καλή ζωή της πόλης. Τα παιδιά, σημειώνει, έχουν γίνει μάρτυρες αρκετών οικονομικών δυσχερειών στην Αθήνα και ξέρουν την αλήθεια.
Η Karin de Boer, καθηγήτρια φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο του Leuven στο Βέλγιο, έγραψε ένα άρθρο για την κρίση χρέους στην Ελλάδα. Συνέκρινε την οικονομική αναταραχή με την πανούκλα η οποία προσέβαλλε την Θήβα στην αρχαία ιστορία ενώ υπογράμμισε ότι κάποιοι σημαντικοί συμμετέχοντες στην κρίση βρίσκονται σε άρνηση, όπως ακριβώς και ο μυθικός Οιδίποδας. Αλλά δεν πιστεύει πως η φιλοσοφία μπορεί να λύσει διαμάχες σε μια μοντέρνα πολιτεία σαν αυτή της Ελλάδας.
«Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να προσπαθήσει να αναθεωρήσει το νόημα του εκσυγχρονισμού χωρίς να αρνείται την απόλυτη αβεβαιότητα του ακριβώς όπως και ο Οιδίποδας αναθεώρησε το νόημα της ζωής του λίγο πριν φύσει από την Θήβα σαν τυφλός και άπορος άνθρωπος».
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου